الگوی مطلوب فعالِیت حرفه ای خبرگزاری در ایران از دیدگاه صاحبنظران و دست اندرکاران؛ مطالعه تطبیقی ساختار و عملکرد خبرگزاری ایرنا با رویترز، آسوشیتدپرس، خبرگزاری فرانسه و خبرگزاری ملی هند

در پرتو فناوری های جدید ارتباطی، ساختار، عملکرد و نقش آفرینی خبرگزاری های ملی و بین المللی به عنوان صلی ترین و مهمترین منابع تولید و انتشار اطلاعات و اخبار با تغییرات فراوانی مواجه شده است. در این فضای جدید، خبرگزاری ها به ناچار باید برای تداوم بقا و حفظ جایگاه رقابتی خود بسیاری از الگوها و سرمشق های سنتی خود را وانهاده و با بازتعریف روش ها و الگوها، منطبق بر شرایط متغیر زمانی و مکانی حاضر تغییر شکل یا ساختار دهند. در وضعیت کنونی، ضروری است، ایرنا به عنوان خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی همگام با خبرگزاری های بزرگ بین المللی و ملی، ساختار، عملکرد و فعالیت های خود را متناسب با تحولات جدید تغییر دهد یا آن را ارتقاء بخشد. هدف اصلی این پژوهش، تدوین و ارائه الگویی مطلوب برای فعالیت حرفه ای خبرگزاری در ایران از منظرِ صاحبنظران و دست اندرکارانِ رسانه ای در ایران است که در بسترِ بررسی تطبیقی ساختار و عملکرد خبرگزاری های بین المللی رویترز، آسوشیتدپرس و فرانس پرس و خبرگزاری ملی هند (پی.تی.آی) انجام می شود. پژوهش حاضر به روش کیفی (ترکیبی از مطالعه تطبیقی و مصاحبه عمقی با صاحبنظران و دست اندرکاران رسانه ای ایران) انجام شده است. روش نمونه گیری هم به صورت کیفی و براساس رسیدن به نقطه اشباع نظری است. حجم نمونه پژوهش 20 نفر و در چهار گروه استادان ارتباطات، حقوقدانان ارتباطات، سیاستگذاران و مدیران ارشد رسانه ای و کارورزان حرفه ای (باتاکید بر فعالیت در خبرگزاری ها) می باشد. در این پژوهش برای نظم دهی به داده های بدست آمده از مصاحبه های عمقی، سهولت در کدگذاری، بازیابی بخش های کدگذاری شده در تعامل با کدها و یادداشت های ضمنی پژوهشگر و آماده ساختن مفاهیم و مقوله های ساخته شده برای تجزیه و تحلیل و سپس تفسیر آنها از نرم افزار رایانه ای مکس کیودا (نسخه 10) استفاده شده است. براساس یافته های پژوهش، دخالت دولت در فعالیت ها، نبود ثبات مدیریتی، ساختار سازمانی فرسوده و پیر و نگاه کارمندی به خبر، از مهترین چالش ها و آسیب های کنونیِ ایرنا در بخش مالکیت و مدیریت سازمانی است که صاحبنظران و دست اندرکاران ایرانی، زمینه ها و علت های آن را به ساختار مالکیت دولتی ایرنا نسبت می دهند. با این حال، یافته های پژوهش، تغییر الگوی مالکیتی کنونی ایرنا از دولتی به مدل های دیگر (خصوصی یا تعاونی) با توجه به شرایط کشور، "ناممکن" ارزیابی می کند. در ارائه الگوی مطلوب مالکیتی برای ایرنا، تاکید اصلی پاسخگویان تحقیق بر حفظ مالکیت دولتی ایرنا و در عین حال، کاهش تصدی گری و اعمال نظر دولت (قوه مجریه) در ساز و کارهای مربوط به سیاستگذاری خبری و رسانه ای و تشکیل یک مدیریت قوی و کارآمد حرفه ای و نه سیاسی است. یافته های پژوهش، وضعیت سازگاری ایرنا با فناوری های جدید ارتباطی را مثبت نشان نمی دهد. از این رو، ایرنا باید هرچه بیشتر از امکانات و قابلیت های چندرسانه ای و تعاملی صفحه وب استفاده و همچنین خبرگزاری تلویزیونی ایجاد کند. لزوم توجه ایرنا به مشتریان و درآمدزایی مورد تاکید پاسخگویان پژوهش است. ایرنا همچنین باید باتکیه بر مزیت های رقابتی، فعالیت های حرفه ای خود را در حوزه رقابت با رسانه های رقیب داخلی و خارجی ارتقاء بخشد. یافته های پژوهش بر لزوم رعایت اصل تعادل و توازن خبری در ایرنا تاکید دارد. ایجاد تضمین ها و قوانین حمایت کننده از خبرنگاران، رعایت صحت در تولید و انتشار اخبار، استفاده از تحریریه حرفه ای و تقویت نهادهای نظارتی از جمله راهکارهای بهبود این اصل در ایرنا است.